მზის სისტემა / მაია თათეშვილი. 12.01. 2016 წელი: 3D Gallery

მზის სისტემა

მზის სისტემაში მზე, მის ირგვლივ მოძრავი პლანეტები და ბევრი სხვა ციური სხეული შედის. მზის სისტემა დაახლოებით 4,5-5 მილიარდი წლისაა. იგი მტვრისა და აირის ღრუბლებისგან წარმოიქმნა. დღევანდელი მონაცემებით მზის ირგვლივ რვა პლანეტა მოძრაობს. პლანეტები და მათი თანამგზავრები-მთვარეები, კომეტები, ასტეროიდები, მეტეორიდები, კოსმოსური მტვერი მზის ირგვლივ ბრუნავს და მზესთან ერთად მზის ოჯახს ქმნის!

მერკური

მერკური ყველაზე ახლოს მდებარეობს მზესთან და მზის სისტემის ყველაზე მცირე პლანეტაა (ძველად საქართველოში ოტარიდს უწოდებდნენ). პლანეტას რომაული ღმერთის - მერკურის სახელწოდება
აქვს. მერკური ღმერთების შიკრიკი, მედიატორი იყო. პლანეტის ზედაპირი ქვიანი და ხრიოკია, სადაც მრავალი წრიული ფორმის კრატერია. პლანეტაზე არ არის წყალი, არ არსებობს ატმოსფერო, არ ქრის ქარი. დღე ძალიან ცხელია (+430⁰C), ღამით კი საშინლად ყინავს (-170⁰C). მერკური საკუთარი ღერძის გარშემო ძალიან ნელა ბრუნავს. აქ დღეები და ღამეები ძალიან გრძელია. მერკურს არცერთი თანამგზავრი არ ჰყავს. მერკური და ვენერა დედამიწის
ცაზე შესაძლებელია გამოჩნდნენ, როგორც დილის, ასევ საღამოს ვარსკვლავი (რადგან ისინი
უფრო ახლოს არიან მზესთან, ვიდრე დედამიწა), თუმცა, ცაზე მერკურის მზესთან მიახლოება
მის დანახვას უფრო რთულს ხდის, ვიდრე ვენერასია.

ვენერა

ვენერა (ძველი ქართული სახელწოდება, მთიები
(ასპიროზი), ხარიპარია, ცისკრის ვარსკვლავი) მეორე პლანეტაა მზიდან და მას ხშირად დედამიწის დობილს უწოდებენ, ვინაიდან ორივე ციური სხეული ერთმანეთს საკმაოდ ემსგავსება სიდიდითა და შემადგენლობით. პლანეტას რომაელი სიყვარულის ქალღმერთ ვენერას სახელი ჰქვია. ის იმდენად ნათელი და კაშკაშა პლანეტაა, რომ ხშირად ამოუცნობი ობიექტი (,,მფრინავი თეფში") ჰგონიათ. პლანეტების უმრავლესობა თავისი ღერძის გარშემო დასავლეთიდან აღმოსვლეთისაკენ ბრუნავს, ვენერა კი, მათგან განსხვავებით, თავისი ღერძის გარშემო პირუკუ ტრიალებს. ვენერა კლდოვანი პლანეტაა. მისი ზედაპირი ასობით ვულკანით, კრატერითა და ლავით არის დაფარული. ვენერას სხვადასხვა დროს რამდენიმე კოსმოსური ავტომატური სადგური მიუახლოვდა, მაგრამ მისი სიმხურვალის გამო მალევე დაიწვა, თუმცა გარკვეული ინფორმაციის დედამიწაზე გადმოცემა მაინც მოასწრო. ვენერას ატმოსფეროს ტემპერატურა +462⁰C-ია. წნევა კი 93 ატმოსფერო (9,3მპა). ატმოსფერო ძირითადად გოგირდმჟავას ორთქლისგან შედგება. მის ზედაპირზე განუწყვეტლივ ქრის ქარი, რომლის სიჩქარე მერყეობს 270-დან 350 კილომეტრამდე საათში.

დედამიწა

დედამიწა მზიდან დაშორების მიხედვით რიგით მესამე, ხოლო მზის სისტემის სიდიდით მეხუთე პლანეტაა. სხვა პლანეტებიდან რომ შეგვეძლოს გადმოხედვა, იგი მკაფიო ვარსკვლავად გამოჩნდება. დედამიწა ერთადერთი პლანეტაა მზის სისტემაში , რომელზეც სიცოცხლეა. მისი ზედაპირის უდიდესი ნაწილი წყალს უკავია, მის გარშემო კი ჰაერის გარსი, ატმოსფეროა, რომელშიც ბევრად მეტი ჟანგბადია, ვიდრე რომელიმე სხვა პლანეტის ატმოსფეროში. დედამიწის ასაკი 4,6 მილიარდი წელია. მისი ფართობი კი 510 მილიონი კვადრატული კილომეტრი. დედამიწის სიდიდეს დიდი მნიშვნელობა აქვს. სწორედ მისი მასა განსაზღვრავს მის მიზიდულობის ძალას, რომლითაც იგი ატმოსფეროს და თავის ერთადერთ ბუნებრივ თანამგზავრს, მთვარეს, აკავებს.

მარსი

მარსი (ძველი ქართული სახელწოდება მარიხი)მეოთხე პლანეტაა სიშორით მზის სისტემაში. მას რომაული ომის ღმერთის, მარსის სახელი ჰქვია (არესი ბერძნულ მითოლოგიაში). მას მეტსახელად ”წითელი პლანეტა” ჰქვია დედამიწიდან, ღამის ცაზე, მისი შეფერილობის გამო. მას ორი თანამგზავრი ჰყავს – ფობოსი და დეიმოსი.
ის ყველაზე მეტად ჰგავს დედამიწას, თუმცა მასზე ორჯერ პატარაა. იგი წითლად მოჩანს,
რადგან მისი ზედაპირი ჟანგით არის დაფარული. მარსზე მრავალი ჩამქრალი ვულკანი და კრატერია.
აქ მდებარეობს მთა ოლიმპი, რომელიც ყველაზე მაღალი მთაა მზის სისტემაში. მისი სიმაღლე
28 კმ-ია. მარსზე, ისევე როგორც დედამიწაზე, იცვლება წელიწადის დროები. იქაურ ზამთარში
ტემპერატურა -130 °C -მდე ეცემა პოლუსებზე, ზაფხულში 0°C-დან 30°C-მდე მერყეობს ეკვატორზე. 2040 წლისთვის ამერიკელებს
დაგეგმილი აქვთ ექსპედიცია, რომლის დროსაც პირველი ადამიანი დაეშვება მარსზე

იუპიტერი

იუპიტერი (ძვ. ქართული სახელწოდება დია ან მუშთარი) მეხუთე პლანეტაა მზიდან
დაშორებით და მზის სისტემის უდიდესი ციური სხეული. პლანეტა ცნობილია ანტიკური ხანიდან
და სახელწოდება მომდინარეობს ძველი რომაული ღვთაება იუპიტერიდან (სამყაროს მბრძანებელი),
რომლის საპატივსაცემოდაც მიიღო ეს სახელწოდება. მიეკუთვნება გაზის გიგანტების ტიპის
პლანეტას. იუპიტერი ორჯერ უფრო მძიმეა, ვიდრე ყველა სხვა პლანეტა ერტად. იგი დედამიწაზე
11-ჯერ დიდია. პლანეტაზე გიგანტური ქარიშხალი მძვინვარებს. ის საათში 500 კმ სჩქარით
ბრუნავს და უზარმაზარი წითელი ლაქის სახით მოჩანს. მისი 63 თანამგზავრიდან 4, ჯერ კიდევ
1620 წელს გალილეო გალილეიმ აღმოაჩინა. იუპიტერის ატმოსფეროს ძირითადი შემადგენელი
ელემენტებია: წყალბადი (81% – ატომთა რიცხვის მიხედვით, 75% – მასის მიხედვით) და ჰელიუმი
(18% – ატომთა რიცხვის მიხედვით, 24% – მასის მიხედვით). აგრეთვე ატმოსფეროს შემადგენლობაშია
მეთანი, ამიაკი და წყლის ორთქლი. ატმოსფეროს გარე ფენები შეიცავენ გაყინული ამიაკის
კრისტალებს. პლანეტის მოწითალო ფერს განაპირობებს ფოსფორის, გოგირდის და ნახშირბადის
არსებობა. ღრუბელთა გარე ფენების ტემპერატურა დაახლოებით −130°С–ია, თუმცა სიღრმეში
სწრაფად იზრდება.

სატურნი

სატურნი (ძვ. ქართული სახელწოდება კრონოსი ან ზუალი) — სიშორით მეექვსე
პლანეტაა მზიდან. ეს გაზის გიგანტი სიდიდით მეორე პლანეტაა მზის სისტემაში იუპიტერის
შემდეგ. პლანეტას რომაული ღმერთი სატურნის (მიწათმოქმედების მფარველი) სახელი ჰქვია.
დედამიწიდან მისი ორი ფართო რგოლის დანახვაა შესაზლებელი, რომელიც სინამდვილეში რამდენიმე
წვრილი რგოლისგან შედგება.თუ სატურნს ფეხბურთის ბურთის ზომისას წარმოვიდგენთ, მასინ
მისი რგოლი თმის ბეწვზე წვრილი იქნება.ის იმდენად მსუბუქია, რომ თუ შესაფერისი ზომის
ოკეანეში ჩავაგდებით, იტივტივებდა სატურნის რგოლები ყინულის მილიარდობით პატარა ნატეხისგან
შედგება, რომლებიც პლანეტის გარშემო მოძრაობს. ეს რგოლები სატურნის თანამგზავრის ნარჩენებია.
სატურნს 62 ბუნებრივი თანამგზავრი ჰყავს. მზის ირგვლივ ორბიტაზე მოძრაობის სიჩქარეა 9690 მ/წმ. მისი მასა 95 დედამიწის მასის ტოლია. გარე ბღრუბლების ფენის მაქსიმალური ტემპერატურაა -139 °C, მინიმალური -190 °C.

ურანი

ურანი მზიდან მეშვიდე პლანეტაა დაშორების მიხედვით. ის
რადიუსით მესამე, ხოლო მასით მეოთხეა მზის სისტემაში. ურანის შედგენილობა ნეპტუნისას
ჰგავს, ხოლო ეს ორი პლანეტა გაზური გიგანტებისგან, იუპიტერისა და სატურნისგან განსხვავებულია,
ამიტომაც ასტრონომები ურანს და ნეპტუნს განცალკევებულ კატეგორიაში - „ყინულის გიგანტებში“
- მოიხსენიებენ. ურანი ერთადერთი პლანეტაა, რომლის სახელიც ბერძნული მითოლოოგიდან მოდის
და არა რომაულიდან, განსხვავებით სხვა პლანეტებისა. მას ცის ბერძნენი ღმერთის ლათინური
ვერსიის, ურანის (Ouranos) სახელი ჰქვია. სხვა გიგანტი პლანეტების მსგავსად, ურანსაც
აქვს რგოლების სისტემა, მაგნეტოსფერო და რამდენიმე თანამგზავრი.ურანი მზის გარშემო
ერთ სრულ ბრუნს 84 წელიწადს ანდომებს. ის ერთადერთი პლანეტაა მზის სისტემაში, რომელიც
თითქოს ,,გვერდზე წამოწოლილი“ ბრუნავს. მეცნიერთა ვარაუდით, ასეთი მდგომარეობა პლანეტამ
შესაძლოა, მრავალი მილიონი წლის წინ, კომეტებთან შეჯახების შედეგად მიიღო. აქ ძალიან
ძლიერი ქარი ქრის. ურანს 27 აღმოჩენილი ბუნებრივი თანამგზავრი ჰყავს. ამ თანამგზავრებს
შექსპირისა და ალექსანდრე პოუპის ნაწარმოებების გმირების სახელები ჰქვია. ურანი ყველაზე
ცივი პლანეტაა მზის სისტემაში, ნეპტუნზე ცივიც კი.

ნეპტუნი

ნეპტუნი სიშორით მერვე პლანეტაა მზიდან
და ყველაზე შორეული გაზის გიგანტი ჩვენს მზის სისტემაში. მიუხედავად იმისა, რომ გაზის
გიგანტთა შორის ყველაზე მცირეა, ნეპტუნი ურანზე უფრო მასიურია. მისი მასა დედამიწის
17 მასის ტოლია. ნეპტუნის ზედაპირის მინიმალური ტემპერატურა -218 °C-ია, ხოლო მაქსიმალური -196 °C. პლანეტას რომაული ღმერთი
ნეპტუნის (ზღვის ღმერთი) სახელი ჰქვია მისი ლურჯი მეთანის ღრუბლების გამო. მას 13 ბუნებრივი ტანამგზავრი ჰყავს. სხვა პლანეტებთან
შედარებით ყველაზე ძლიერი ქარიშხალი ქრის. მისი სიჩქარე საათში 2 200 კმ-ია. ნეპტუნი
ძალიან სწრაფად ბრუნავს თავისი ღერძის გარშემო და ერთი შემობრუნებისთვის 16 საათი სჭირდება.
ამ პლანეტას ერთადერთმა კოსმოსურმა ხომალდმა ,,ვოიაჯერ-2“-მა 1989 წელს მიაღწია. ნეპტუნი
ტელესკოპიდანაც კი პატარა ლურჯი წრის სახით მოჩანს.

პლუტონი

პლუტონი მზის სისტემის ჯუჯა პლანეტაა. 2006 წლის 24 აგვისტოს
საერთაშორისო ასტრონომიული კავშირის 26-ე ასამბლეაზე კენჭისყრით პლუტონი ჯუჯა პლანეტის
სტატუსზე ჩამოქვეითდა. ამით ამავე ასოციაციის 1930 წლის გადაწყვეტილება გაუქმდა პლუტონის
მზის სისტემის მე-9 პლანეტად ცნობის შესახებ. მაშინდელი მონაცემებით პლუტონი ბევრად
უფრო დიდი ეგონათ, ვიდრე ეს შემდგომ გაირკვა.პლუტონის მზის ირგვლივ ორბიტაზე მოძრაობის
სიჩქარეა: 4666 მ/წმ. მზის ირგვლივ ერთ სრულ ბრუნს ანდომებს 248 წელს და 1 თვეს. პლუტონს
3 თანამგზავრი ჰყავს. პლუტონის ზედაპირის ტემპერატურა მინიმალური -237 °C-ია, მაქსიმალური
-217 °C. ჯერ არცერთ კოსმოსურ აპარატს ახლოსაც კია არ გაუვლია მასტან. მის შესახებ
ინფორმაციის მიღება მხოლოდ ყველაზე ძლიერი ტელესკოპებითაა შესაძლებელი.

Username:
Password:
Submit Cancel
Not a member? JOIN NOW!

მზის სისტემა / მაია თათეშვილი. 12.01. 2016 წელი